आयुर्वेद मध्ये अर्धांगवायू उपचार

आपल्यापैकी ज्यांना संपूर्ण मोटार फंक्शनचा आनंद आहे, त्यांना अर्धांगवायूची कल्पना भयानक आहे. तरीही, असे लक्षावधी लोक आहेत जो अर्धांगवायूने ​​जगत आहेत, अनेक परिस्थितीशी झुंज देण्यास झटत आहेत, इतरांमुळे ज्यांना दुर्बल केले गेले आहे आणि काहीजण सर्व शक्यतांमुळे अर्धांगवायूवर विजय मिळवतात. अर्धांगवायू संपूर्ण किंवा आंशिक असू शकते आणि शरीरातील विशिष्ट स्नायू किंवा स्नायूंच्या गटांवर एकतर तात्पुरते किंवा कायमस्वरुपी नियंत्रण असू शकते.

अर्धांगवायूचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे ते स्वत: ला प्रभावित स्नायूंशी जोडलेले नाही, परंतु मेंदू किंवा मज्जासंस्थेसमवेत असलेल्या समस्यांशी संबंधित आहे, स्नायू आणि मेंदू दरम्यान आपल्या मज्जातंतूद्वारे मेसेजिंग सिस्टममध्ये व्यत्यय आणतात. जखम, स्ट्रोक आणि मल्टिपल स्क्लेरोसिस किंवा सेरेब्रल पाल्सीसारख्या परिस्थितीमुळे पक्षाघात होऊ शकतो. अर्धांगवायू विशिष्ट विष किंवा विषाच्या संसर्गाच्या संपर्कात येऊ शकतो. 

अर्धांगवायूचे कारण आणि त्याची तीव्रता यावर अवलंबून, ही स्थिती अनेकदा अपरिवर्तनीय मानली जाते; तथापि, लवकर हस्तक्षेप करून रुग्णाचे परिणाम मोठ्या प्रमाणात सुधारले जाऊ शकतात. आयुर्वेदात वापरल्या जाणार्‍या जीवनशैली उपचार आणि नैसर्गिक हस्तक्षेप देखील खूप मदत करू शकतात. अर्धांगवायूच्या व्यवस्थापनासाठी आयुर्वेद हा एक मौल्यवान स्त्रोत मानला जातो कारण ही स्थिती आपल्या आधुनिक युगासाठी अद्वितीय नाही. 

आपल्यापैकी ज्यांना संपूर्ण मोटार फंक्शनचा आनंद आहे, त्यांना अर्धांगवायूची कल्पना भयानक आहे. तरीही, असे लक्षावधी लोक आहेत जो अर्धांगवायूने ​​जगत आहेत, अनेक परिस्थितीशी झुंज देण्यास झटत आहेत, इतरांमुळे ज्यांना दुर्बल केले गेले आहे आणि काहीजण सर्व शक्यतांमुळे अर्धांगवायूवर विजय मिळवतात. अर्धांगवायू संपूर्ण किंवा आंशिक असू शकते आणि शरीरातील विशिष्ट स्नायू किंवा स्नायूंच्या गटांवर एकतर तात्पुरते किंवा कायमस्वरुपी नियंत्रण असू शकते.

अर्धांगवायूचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे ते स्वत: ला प्रभावित स्नायूंशी जोडलेले नाही, परंतु मेंदू किंवा मज्जासंस्थेसमवेत असलेल्या समस्यांशी संबंधित आहे, स्नायू आणि मेंदू दरम्यान आपल्या मज्जातंतूद्वारे मेसेजिंग सिस्टममध्ये व्यत्यय आणतात. जखम, स्ट्रोक आणि मल्टिपल स्क्लेरोसिस किंवा सेरेब्रल पाल्सीसारख्या परिस्थितीमुळे पक्षाघात होऊ शकतो. अर्धांगवायू विशिष्ट विष किंवा विषाच्या संसर्गाच्या संपर्कात येऊ शकतो. 

अर्धांगवायूचे कारण आणि त्याची तीव्रता यावर अवलंबून, ही स्थिती अनेकदा अपरिवर्तनीय मानली जाते; तथापि, लवकर हस्तक्षेप करून रुग्णाचे परिणाम मोठ्या प्रमाणात सुधारले जाऊ शकतात. आयुर्वेदात वापरल्या जाणार्‍या जीवनशैली उपचार आणि नैसर्गिक हस्तक्षेप देखील खूप मदत करू शकतात. अर्धांगवायूच्या व्यवस्थापनासाठी आयुर्वेद हा एक मौल्यवान स्त्रोत मानला जातो कारण ही स्थिती आपल्या आधुनिक युगासाठी अद्वितीय नाही. 

अर्धांगवायू मध्ये आयुर्वेदिक अंतर्दृष्टी

आयुर्वेदमध्ये, पक्षाघात हे वात व्याधी विकारांच्या वर्गीकरणात सर्वात ठळकपणे वैशिष्ट्यीकृत आहे कारण ते प्रामुख्याने वाढलेल्या वात दोषाशी संबंधित आहे. असे मानले जाते की जेव्हा वात प्रामुख्याने मेंदूच्या प्रदेशात तणाव, झोपेची कमतरता किंवा मेंदूतील स्रोटस अडथळा यासारख्या कारणांमुळे वाढतो तेव्हा मज्जातंतूंवर वाढलेल्या वातच्या प्रतिकूल परिणामांमुळे पक्षाघात होऊ शकतो. चरक संहिता आणि सुश्रुत संहिता यांसारख्या आदरणीय आयुर्वेदिक ग्रंथांमध्ये, इतरांसह,

पक्षाघात हा पक्षाघाताचा सर्वात चर्चित प्रकार आहे. हे हेमिप्लेजियाशी उत्तम संबंध आहे - मेंदू किंवा पाठीच्या कण्याला झालेल्या दुखापतीमुळे झालेला पक्षाघात शरीराच्या एका बाजूला प्रभावित होतो. पक्ष वध आणि एकंग वात यासारख्या इतर संज्ञा देखील पक्षाघाताचे वर्णन करतात, जे इतर प्रकारांपैकी एक असू शकतात. चेहऱ्याचा पक्षाघात हा आयुर्वेदमध्ये पूर्णपणे वेगळा रोग म्हणून वर्गीकृत आहे, ज्याला अर्दिता वात म्हणतात - वात वाढीशी देखील जोडलेला आहे, परंतु कफाच्या संयोगाने. अर्दिता वात आधुनिक वैद्यकांना बेल्स पाल्सी म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या स्थितीशी सर्वात जवळचा संबंध आहे. 

अर्धांगवायूचा आयुर्वेदिक उपचार

आयुर्वेदिक स्त्रोत अर्धांगवायूसाठी विस्तृत उपचारांच्या पर्यायांची ऑफर देतात, परंतु प्रत्येक बाबतीत आणि त्या व्यक्तीच्या आधारे हे अत्यधिक वैयक्तिकृत केले जाते. डोशा शिल्लक. सामान्यीकृत शिफारसी प्रदान करणे हे कठिण बनवते, परंतु संपूर्ण वैयक्तिक प्रकरणांनुसार आयुर्वेदिक उपचारांनी अर्धांगवायूच्या पुनर्प्राप्तीमध्ये मोठ्या प्रमाणात सुधारणा होऊ शकते. उत्कृष्ट परिणामांसाठी, अर्धांगवायूसाठी आयुर्वेदिक उपचार शक्य तितक्या लवकर आणि फक्त नामांकित आयुर्वेदिक वैद्यकीय केंद्रांद्वारेच शोध घ्यावा. 

उपचारांमध्ये सामान्यत: आयुर्वेदिक सुविधेत वैद्यकीय सेवा समाविष्ट असते आणि संश्ोधन चिकीत्सा नावाच्या शुद्धिकरण किंवा डिटोक्सिफिकेशन प्रक्रियेपासून सुरू होते पंचकर्म उपचार. यात स्नेहाना किंवा ओलिएशन मसाज, सवेदना किंवा औषधी फोमेन्टेशन, विरचना किंवा शुद्धिकरण, वस्ती किंवा वैद्यकीय एनीमा, नास्या किंवा अनुनासिक वंगण, शिरोवस्ती (डोक्यावर आणि शरीरावर तेल वापरणे) आणि शिरोधार (विशेषत: द्रवपदार्थ ओतणे यासारख्या विविध उपचारात्मक प्रक्रियेचा समावेश आहे. कपाळ) उपचार. सर्व मालिश तेल, फॉमेंटेशन घटक आणि इतर अनुप्रयोग विशेषत: औषधी वनस्पती आणि नैसर्गिक घटकांपासून तयार केले जातात. यात तूप, दूध, आले, पिप्पळी, हरिद्रा, निरगुंडी, अर्का आणि इतर अनेक उपचारात्मक औषधी वनस्पतींचा वापर समाविष्ट असू शकतो. 

पुढील चरण आयुर्वेद मध्ये अर्धांगवायू उपचार अमाना चिकीत्सा किंवा उपशामक थेरपी आहे, ज्यात या वापराचा समावेश असू शकतो आयुर्वेदिक औषधे, अर्धांगवायूची लक्षणे, मदत पुनर्प्राप्ती आणि संपूर्ण पुनर्वसनास प्रोत्साहित करण्यासाठी फिजिओथेरपी, योग, समुपदेशन आणि इतर जीवनशैली बदल. बहुतेक तोंडी औषधांमध्ये औषधी वनस्पतींचे मिश्रण असते, ज्यामध्ये काही महत्त्वाचे घटक असतात ज्यात कलॉंजी, सौफ, अजवाइन, जयफळ, पिप्पाली, लवंग, कुष्ठ, ज्येष्ठमधु, कुताज, कडुनिंब आणि अश्वगंधा, इतर. हे औषधी वनस्पती त्यांच्या विस्तृत फायद्यासाठी वापरल्या जातात, विशेषत: मज्जासंस्था बळकट करण्यासाठी, मज्जातंतूंची वाढ आणि पुनर्जन्म वाढविण्यासाठी आणि न्यूरोडिजनेरेटिव रोगांपासून संरक्षण करण्यासाठी.  

आहार आणि जीवनशैलीतील बदल केवळ पुनर्प्राप्तीसाठीच नव्हे तर अट पुन्हा पुन्हा वाढण्यापासून रोखण्यासाठी देखील आवश्यक मानले जातात. अर्धांगवायूच्या रूग्णांना पंचकर्म प्रक्रियेच्या वेळी कठोर आहार देण्यात आला आहे, तर पुढील उपचारांद्वारे आहारातील पध्दती देखील लिहून दिल्या आहेत.

पंचकर्म आहारावरील निर्बंध काढून टाकल्यानंतर, हळूहळू रूग्णांना घोडे हरभरा, काळा किंवा हिरवा हरभरा, मुळा, कांदा, लसूण आणि आले अशा विशिष्ट खाद्यपदार्थाची ओळख दिली जाते. आंबा, द्राक्षे, डाळिंब यासारख्या फळांचा आहारात समावेश असू शकतो. दीर्घ मुदतीच्या आहाराचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे उच्च चरबीयुक्त आणि प्रक्रिया केलेले खाद्य टाळणे आवश्यक आहे, तर संपूर्ण पदार्थांमधून फायबरचे सेवन करण्याची शिफारस केली जाते. तुरट आणि मसालेदार पदार्थ देखील चांगले टाळले जातात किंवा कठोरपणे मर्यादित असतात, तर अल्कोहोलचे सेवन देखील टाळले पाहिजे. 

फिजिओथेरपी सत्राव्यतिरिक्त, रूग्णांनी दररोज योगासन नियमित केले पाहिजे, जे फिजिओथेरपी प्रोग्रामचाच भाग असू शकेल किंवा नसू शकेल. विशिष्ट स्नायूंचे कार्य पुनर्संचयित किंवा जतन करण्यासाठी विशिष्ट आसन आणि प्राणायाम फायद्याचे असतात तर मध्यवर्ती मज्जासंस्था बळकट करते.

केवळ योगाभ्यास करणार्‍या योगदानाच्या मार्गदर्शनाखाली आणि देखरेखीखाली आसना शिकल्या पाहिजेत आणि केल्या पाहिजेत. अर्धांगवायूमुळे विकसित होणार्‍या ट्यूचरल असंतुलन दूर करण्यास ते मदत करू शकतात. प्राणायाम जसे की नाडी शुद्धाना आणि अनुलोमा विलोमा विशेषतः उपयुक्त आहेत कारण ते तीव्रतेने विश्रांती घेतात आणि यासाठी मदत करू शकतात कमी ताण पातळी, तसेच हृदय गती आणि रक्तदाब सुधारत असताना. 

पुनर्प्राप्ती आणि पुनर्वसन कितीही प्रभावी असले तरीही नेहमीच अर्धांगवायू होण्याचा धोका असतो, ज्यामुळे खबरदारी घेणे आणि नियमित आरोग्य तपासणी करणे आवश्यक होते. वजन, लिपिड पातळी, रक्तदाब आणि रक्तातील साखर यासारख्या जोखीम घटकांवर देखरेख ठेवल्यास अर्धांगवायूचा धोका कमी करण्यास किंवा प्रतिबंधित करण्यास लवकर कारवाई करण्यास मदत होते.

संदर्भ:

• पक्षघाता (हेमिपलेगिया). ” भारताचे राष्ट्रीय आरोग्य पोर्टल, राष्ट्रीय आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण संस्था (एनआयएचएफडब्ल्यू), www.nhp.gov.in/Pakhashahata-(Hemiplegia)_mtl
• मिश्रा, स्वर्णिमा, इ. "आयुर्वेद द्वारे व्यवस्थापित बेल्स पाल्सी (अर्दिता वाता) चे असामान्य प्रकरण." इंडियन जर्नल ऑफ हेल्थ सायन्सेस अँड बायोमेडिकल रिसर्च (केएलईयू), खंड. 12, नाही. 3, ऑक्टोबर. 2019, पृ. 251-256., https://www.ijournalhs.org/article.asp?issn=2542-6214;year=2019;volume=12;issue=3;spage=251;epage=256;aulast=Mishra
• एडिरीवीरा, ईआरएचएसएस आणि एमएसएस परेरा. “पक्षघाता (हेमीपलेगिया) च्या व्यवस्थापनात चंद्र कालकाच्या महादलु अनुपनाया यांच्या कार्यक्षमतेवर क्लिनिकल अभ्यास.” आयु खंड एक्सएनयूएमएक्स (एक्सएनयूएमएक्स): एक्सएनयूएमएक्स-एक्सएनयूएमएक्स. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22131754/
• Mikawlrawng, Khaling et al. "पक्षाघात-विरोधी औषधी वनस्पती - पुनरावलोकन." पारंपारिक आणि पूरक औषधांचे जर्नल खंड 8,1 4-10. 9 मार्च. 2017, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2225411017300159
• कुबोयामा, टोमोहारू वगैरे. "अश्वगंधा (विथानिया सोम्निफेराचे मुळे) न्यूरोडोजेनरेटिव्ह रोगांवर परिणाम." जैविक व औषधी बुलेटिन खंड एक्सएनयूएमएक्स (एक्सएनयूएमएक्स): एक्सएनयूएमएक्स-एक्सएनयूएमएक्स. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24882401/
• मुहम्मद, चार्लीन मेरी आणि स्टेफनी हॅज मुनाझ. "न्यूरोडीजेनेरेटिव डिसऑर्डरसाठी थेरपी म्हणून योगा: renड्रेनोमायलोनेरोपॅथीसाठी थेरपी योगाचा केस रिपोर्ट." समाकलित औषध (एनकिनिटास, कॅलिफोर्निया.) खंड 13,3 (2014): 33-9. पीएमसीआयडी: पीएमसी 4684133
• Seo, KyoChul et al. "क्रोनिक स्ट्रोक रुग्णांच्या श्वसन स्नायूंच्या सक्रियतेवर इन्स्पिरेटरी डायाफ्राम ब्रीदिंग एक्सरसाइज आणि एक्स्पायरेटरी पर्स्ड-लिप ब्रीदिंग एक्सरसाइजचे परिणाम." फिजिकल थेरपी सायन्सचे जर्नल खंड एक्सएनयूएमएक्स (एक्सएनयूएमएक्स): एक्सएनयूएमएक्स-एक्सएनयूएमएक्स. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28356632/