रोग प्रतिकारशक्ती म्हणजे रोगांवर मात करण्याची आणि प्रतिकार करण्याची शरीराची क्षमता. आजच्या युगात विषाणू, जिवाणू, बुरशी इत्यादी सतत उदयास येत आहेत आणि मानवी शरीरासाठी अत्यंत हानिकारक आहेत, निरोगी राहणे अधिक आव्हानात्मक होत आहे. अशा परिस्थितीत आपली रोगप्रतिकारशक्ती वाढवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
प्रतिकारशक्तीचा आयुर्वेदिक दृष्टिकोन वारसा मिळालेल्या राखीव आणि अधिग्रहित राखीव संकल्पनेवर आधारित आहे.
आपली प्रतिकारशक्ती विविध घटकांवर अवलंबून असते
- ओजसची तब्येत
- आमची पचनशक्ती किंवा अग्नी
- आपल्या शरीरात त्रिदोषांचे संतुलन
- आपल्या मानसिक दोषांचे संतुलन.
- आमचे चॅनेल ठेवणे (स्ट्रोटास खुले)
एखाद्याचे आरोग्य इष्टतम स्तरावर आणण्यासाठी, व्यक्तीने त्रिदोषांचा पूर्ण समतोल साधला पाहिजे म्हणजे वात, पित्त आणि कफ आणि वाहिन्या आणि ऊती आणि निरोगी ठेवा.
आपण एका रात्रीत आपली प्रतिकारशक्ती निर्माण करू शकत नाही. योग्य आहार, आनंदी मानसिक स्थिती, दैनंदिन पथ्ये, हंगामी पथ्ये, नैसर्गिक इच्छांचे दडपशाही न करणे, दोषाचे वेळेवर शुद्धीकरण इत्यादी रोगप्रतिकारक शक्ती निर्माण करण्याच्या उपायांवर आपण सतत काम केले पाहिजे.
चांगले आरोग्य मिळविण्यासाठी दिनाचार्य सारख्या काही दैनंदिन दिनचर्यांचे आयुर्वेदात तपशीलवार वर्णन केले आहे ज्याचे पालन केले जाऊ शकते जेणेकरून आपले शरीर सर्केडियन रिदम किंवा बॉडी क्लॉकशी चांगले जोडले जाईल.
आयुर्वेदानुसार दैनिक दोष चक्र:
- सकाळी 6 ते 10 - कफ कला
- सकाळी 10 ते दुपारी 2 - पित्त कला
- दुपारी 2 ते 6 - वात कला
- संध्याकाळी 6 ते 10 - कफ कला
- रात्री 10 ते 2 - पित्त कला
- पहाटे 2 ते 6 - वात कला
ब्रह्ममुहूर्तावर जागरण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे कारण या वेळी मनामध्ये तसेच वातावरणात भरपूर सत्व असते.
दंतधवन, करंजाच्या किंवा खडीराच्या डहाळ्यांनी दात स्वच्छ करण्याची यंत्रणा साफ केल्यानंतर. तुरट, तिखट किंवा चवीला कडू अशी डहाळी वापरता येते.
डोळ्यातील स्राव बाहेर काढण्यासाठी अंजनाचा वापर करावा.
नस्य किंवा हर्बल डेकोक्शन्सचे थेंब किंवा हर्बल तेल नाकपुडीमध्ये टाकणे.
गांडुशा कोमट पाण्यात किंवा हर्बल डिकोक्शन किंवा तेलाने गारलिंग करावे.
अभ्यंग किंवा तेल मालिश दररोज केले पाहिजे कारण ते वृद्धत्वास विलंब करते, थकवा दूर करते आणि अतिरिक्त वात संतुलित करते, शरीराच्या ऊतींचे पोषण करते, त्वचेचा टोन आणि रंग सुधारतो.
व्यायाम: हे हलकेपणा आणते, काम करण्याची क्षमता सुधारते, पचन सुधारते आणि चरबी जाळते.
तसेच व्यायाम हा स्वतःच्या ताकदीनुसार करावा लागतो.
दिनाचार्य आपले शरीर आणि आपले नैसर्गिक वातावरण यांच्यात संतुलन आणतात ज्यामुळे आपला दोष संतुलित राहतो.
तसेच, विविध पथ्ये पाळली पाहिजेत जेणेकरुन मौसमी दोषांच्या असंतुलनात बदल होऊ नयेत आणि त्या बदल्यात शरीर रोगांना बळी पडू नये. म्हणून, हंगामी अनुकूलन खूप महत्वाचे आहे.
वेगवेगळ्या चवींचे आणि प्रकारचे खाद्यपदार्थ आणि कपडे आहेत जे ऋतूंनुसार योग्यरित्या वापरणे आवश्यक आहे.
शुद्धीकरण किंवा डिटॉक्सिफिकेशन थेरपी जसे की वसंत ऋतुमध्ये वामन, वर्षा ऋतुमध्ये बस्ती आणि शरद ऋतुमध्ये विरेचन, त्यानुसार पालन केल्यास दोषांचा समतोल साधला जातो आणि दोषांची हंगामी वाढ शांत होते.
अग्नी किंवा अग्नी नावाची आणखी एक संस्था देखील इष्टतम प्रतिकारशक्ती राखण्याचा अविभाज्य भाग आहे. रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे सामान्यत: पाचक अग्नी इष्टतम ठेवण्याचे उद्दीष्ट करतात. पचन आणि चयापचय अपूर्ण असल्यास ते विषारी पदार्थ तयार करते. हे अयोग्यरित्या पचलेले विषारी पदार्थ किंवा ama वाहिन्यांमध्ये दोष निर्माण करतात आणि परिणामी रोग होऊ शकतात.
आपल्या आतड्याची अग्नी किंवा जटारग्नी, धतवाग्नी किंवा ऊतींच्या पातळीची आग आणि भूतग्नी किंवा मूलभूत अग्नी चांगले आरोग्य राखण्यासाठी आणि शरीरातील आपल्या ऊतींचे पोषण करण्यासाठी चांगल्या प्रकारे कार्य करणे आवश्यक आहे.
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीची अग्नी सम किंवा संतुलित असेल तेव्हा ती व्यक्ती निरोगी असेल आणि दीर्घ, आनंदी, निरोगी आयुष्य जगेल. परंतु, जर एखाद्या व्यक्तीची अग्नी क्षीण झाली, तर त्याच्या शरीरातील संपूर्ण चयापचय क्रिया विस्कळीत होते, परिणामी आरोग्य आणि आजार होतात.
ओजस ही आणखी एक संस्था आहे जी चांगली प्रतिकारशक्ती ठेवण्यासाठी इष्टतम ठेवली पाहिजे. ओजसचे गुण गोड, जड, अस्पष्ट, शीतल आणि गुळगुळीत आहेत. ओजसची तुलना आपल्या शरीरातील सर्व ऊतींच्या अमृताशी केली जाते.
अति राग, प्रवास, भीती, दु:ख, भूक न लागणे, कडू आणि कोरडे अन्न जास्त खाणे आणि जास्त विचार करणे यामुळे ओजस क्षीण होतो, ते कमी होऊ नये म्हणून ओजसमध्ये जास्त कोरडे, कच्चे आणि कमी शिजलेले पदार्थ यांचा समावेश होतो; कॅन केलेला, गोठलेले, तळलेले किंवा शिळे पदार्थ, अल्कोहोल, शुद्ध साखर, शुद्ध पीठ आणि भरपूर प्रक्रिया केलेले पदार्थ.
ओजस हे उत्तम पोषण आणि पचनाचे अंतिम उत्पादन आहे. म्हणून, पहिली पायरी म्हणजे तुम्ही चांगल्या दर्जाचे, ताजे पौष्टिक आणि हंगामी अन्न खात आहात याची खात्री करणे.
फॅड्स आणि मोनो-डाएटला बळी पडणे, दीर्घकाळात, आजारी पडू शकते. ओजस बनवण्याच्या गुणांमध्ये सर्वात जास्त असलेल्या पदार्थांमध्ये खजूर, केळी, बदाम, तूप, केशर, गाईचे दूध, मध, संपूर्ण धान्य आणि हिरवे हरभरे यांचा समावेश होतो.
अशुद्ध आहार घेणे, विसंगत आहार घेणे, आहाराचा अयोग्य डोस घेणे, अपचनाच्या स्थितीत अन्न घेणे, पौष्टिक आणि हानिकारक एकत्र मिसळणे, पूर्वीचे जेवण पचण्यापूर्वी अन्न घेणे आणि अयोग्य वेळेत घेणे हे पूर्णपणे टाळावे.
रसायन किंवा पुनर्संचयित औषधी वनस्पती वापरून ओजस वाढवता येतो. हे निरोगी रसाडी धतुस तयार होण्यास मदत करतात. रसायन हे विशेष औषधी वनस्पती, फळे किंवा इतर कोणत्याही प्रकारच्या औषधांना दिलेली संज्ञा आहे जी सकारात्मक आरोग्य आणि दीर्घायुष्य वाढवण्यासाठी ओळखली जाते.
आपला आहार, आपण घेत असलेल्या औषधी वनस्पती आणि आचार रसायन यावर आधारित रसायन असू शकते.
काही इम्युनोमोड्युलेटर औषधी वनस्पती:
- गुडुची किंवा गिलॉय कॅप्सूलमध्ये किंवा म्हणून येऊ शकतात गिलोय जूस.
- अश्वगंधा हे एक अनुकूलक आहे जे तणावाचे व्यवस्थापन करण्यास आणि निद्रानाश दूर करण्यात मदत करते. हे अवलेहा फॉर्म किंवा म्हणून उपलब्ध आहे अश्वगंधा कॅप्सूल.
- तुळशीमध्ये संसर्गापासून संरक्षण करण्यात मदत होते आणि त्यात अँटीऑक्सिडंट्स असतात. तुळशीच्या पानांमध्ये दररोज फक्त ५ ते ६ पाने असू शकतात, नाहीतर मधासोबत चहाच्या स्वरूपात तुळशीचे सेवन करता येते.
- शतावरी एक लेहा म्हणून घेता येते.
- अमलकीमध्ये व्हिटॅमिन सी, एमिनो अॅसिड, पेक्टिन यांसारखे पोषक घटक असतात आणि त्यात भरपूर प्रमाणात अँटीऑक्सिडंट असतात. या औषधी वनस्पतीमध्ये दाहक-विरोधी, प्रतिजैविक, हेपॅटोप्रोटेक्टिव्ह आणि अँटीऑक्सिडंट गुणधर्म सारखे उपचार गुणधर्म आहेत आणि शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यास मदत करते. तुम्ही प्रयत्न करू शकता आमला रस या फायद्यांचा आनंद घेण्यासाठी.
काही स्वयंपाकघरातील मसाले जे प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात:
- लसूण रोजच्या स्वयंपाकात जोडता येतो,
- कोमट दुधासोबत हळदी खाऊ शकता.
- जिरा मसाला वापरता येतो.
- द्राक्ष पाण्यात भिजवून रोज सकाळी खाऊ शकतो.
- काळी मिरी पावडर एक चिमूटभर मधासोबत खाऊ शकतो.
- तुळशीसोबत दालचिनी चहाच्या स्वरूपात खाऊ शकता.
म्हणून, प्रकृतीनुसार पौष्टिक संतुलित आहार, निरोगी जीवनशैली, आनंदी मानसिक स्थिती, चांगली पचनशक्ती, निरोगी चयापचय, दैनंदिन आणि ऋतुमानानुसार पथ्ये आणि उत्तम दर्जाचे ओजस हे रोगप्रतिकारशक्ती उत्तम ठेवण्यासाठी आवश्यक असते.